Sterilizasyon Validasyonları

GAMA RADYASYONU ile STERİLİZASYON
Radyasyonun sterilizasyon alanında ilk kez kullanımı l940’lı yıllara rastlamaktadır. Farmasötik, tıp ve gıda alanındaki mikroorganizmaların sterilizasyonu/dekontaminasyonu çalışmalarında gama ışınlayıcılar ve elektron hızlandırıcılar kullanılmaktadır.
Tıbbi aletlerin radyasyonla sterilizasyonu için Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (IAEA)’nın önerdiği uygulama kuralları l967 yılında yayınlanmış olup, bu
kurallar l973’te yeniden gözden geçirilmiştir (3,4). 1992 yılı itibariyle, dünyada 200 kadar gama ışınlayıcı ve 800 kadar elektron hızlandırıcı bulunurken; bu sayı
her yıl %l0 artmaktadır (5). Türkiye’de ise biri TAEK’e ait diğeri özel olan iki gama ışınlama tesisi bulunmaktadır (6). Gama radyasyon işlemi, ürünün kontrol edilen düzeylerde iyonize edici radyasyona tabi tutulmasıdır. Radyasyon dozu ise radyasyonun kontrol edilmesi olup, en az hasarı verecek şekilde ürün üzerindeki mikrobiyal yükü istenen düzeye indirmektir.

Gama Radyasyonun Mikroorganizmalar Üzerine Etkisi
Gama radyasyonun mikroorganizmalar üzerine etkisi direkt veya indirekt olarak oluşmaktadır:

Direkt etki: Molekül, radyasyon enerjisini direkt olarak alıp; iyonize olmakta, uyanılmakta veya bağ kırılmaları yoluyla yapısının değişmesi şeklinde kendini
göstermektedir.

İndirekt etki: Diğer bir molekülden transfer edilen enerjiyle oluşmaktadır.
Mikroorganizmaların da radyasyonla inaktivasyonu kısmen hücrelerin hassas
bölgelerindeki etkileşimle direkt kısmen de hücre sıvısında meydana gelen yüksek oranda aktif kimyasal radikallerle olur. Mikroorganizmaların ölümünün hücrenin genetik bilgi taşıyıcısı olan DNA’daki hasar sonucu olduğu kabul edilir. DNA’da genellikle kırılmalar oluşur. Tek iplikçikte oluşan kırılmalar tamir edilebilir. Hasarların çoğundan OH radikalleri sorumludur. Radyasyon DNA’daki baz sıralamasını değiştirerek mutasyonlara neden olabilir. Mutasyonlar bükülme ve büzülme gibi şekil bozukluklarına yol açarak DNA replikasyonlarını engeller

TIBBİ MALZEMELERDE UYGULAMA
Tıbbi malzeme üretimindeki teknolojik gelişmeler, malzemenin efektif ve güvenilir bir şekilde sterilize edilmiş olması zorunluluğu, problem olarak ortaya çıkmıştır. Gama radyasyonla sterilizasyon, bitmiş ürünün son ambalajında sterilizasyonuna olanak verme üstünlüğüne sahiptir. Ayrıca seri ve güvenilir bir yöntem
olup tıbbi malzeme sterilizasyonunda son derece geniş uygulama bulmuştur.
Tek kullanımlık tıbbi malzeme üretiminde kullanılan plastik maddeler, genellikle radyasyona dirençli materyallerden seçilmekte olup, sterilizasyon sonrası mekanik, fiziksel ve kimyasal özelliklerinde anlamlı değişiklikler saptanmamaktadır.
Gama radyasyonuyla sterilizasyonun ilk olarak kullanımı göz merhemlerinde
olmuştur (13,14). Daha sonra cerrahi sütürler sterilize edilmiştir. Yapılan çalışmalarda materyalin 25-50 kGy’lik uygulamalarda en az hasara uğradığı saptanmıştır. Diğer yöntemlere göre daha üstün olduğu görülmüştür (15).
Gama ışınıyla sterilize edilebilen tıbbi malzemeler şu şekilde sınıflandırılırlar (16):
l. Tıbbi bakımda kullanılan malzemeler: Hava filtreleri, yüz maskeleri, galoşlar, fırçalar, aşı taşıyıcıları, petri plakları, idrar analiz tüpleri, test tüpleri gibi
malzemelerdir.
2. Cerrahi işlemde kullanılan ya da hastayla direkt temasta bulunan malzemeler: Yapışkan bantlar, hava tüpleri, eldivenler, drenler, enjektörler, petler, spekulumlar, cerrahi setler, sütür materyalleri, klipler, hemodiyaliz setleri gibi malzemeler cerrahi işlem sırasında kullanılmaktadır.
3. Geçici veya kalıcı implant ve cihazlar: Arteriyo-venöz şantlar, periton diyaliz setleri, kalp kapakçıkları, periferal vasküler protezler, dental implantlar, yapay göz kapağı, eklem protezleri gibi malzemelerde geçici veya kalıcı implantlar
ve cihazlardır.
Gama radyasyonla sterilizasyon yöntemi ABD’de plastik enjektörler, iğneler ve
eldivenler gibi en çok kullanılan tıbbi malzemelerin sterilizasyonunda kullanılmaktadır.
Radyosterilizasyon uygulanan tıbbi malzeme, mekanik, fiziksel ve kimyasal
değişiklikler yönünden uygun zaman aralıklarında kontrol edildikten sonra kullanılabilir.

ETİLENOKSİT STERİLİZASYONU 

Bir Etilen oksit sterilizasyon prosesini valide ederken, kabinin haritalamasının çıkartılarak döngü içerisindeki farkı fiziksel parametrelerin gözlenmesi gerekmektedir. Özellikle ısı ve nispi nem değerlerinin gözlenmesi Etilen oksit sterilizasyon performansının değerlendirilmesi açısından önemlidir. Validasyon hem dolu, hem boş kabinlerde yapılmalıdır.

Etilen oksit sterilizasyon performansı belirlenirken, kabul kriterlerinin formülize edilmesinde en kötü durum senaryosunun kullanılması önerilmektedir.

Verilerin Kaydedilmesi

ISO 11135, kabinin ebatlarına dayanarak, validasyon uygulaması için gerekli görülen sıcaklık ve nem ölçüm kayıt cihazı sayılarını belirtir. Bu cihazların konumları, bütün bir döngüde, kabin davranışlarını kullanışlı bir şekilde temsil edebilecek şekilde olmalıdır. Boş kabinle yapılacak bir termal haritalama, bu cihazların konumlandırılması gereken en kritik noktalar hakkında önemli bilgiler verebilir. Örnek: En Soğuk nokta

Cihazların konumlandırılarak bunun belgelendirilmesi proses kontrolü açısından önemlidir. Kullanılan cihaz konumlarının bir planı çıkartılarak haritalanabilir ve bu bilgi daha sonraki validasyon işlemlerinde kullanılmak üzere ve karşılaştırmalı çalışmalar yapmak üzere saklanabilir.

Kayıt cihazları taşıyıcı üzerindeki konumları belgelendirildikten sonra, ürün içerisindeki cihaz konumlarının gözlenmesi önemlidir. Kullanılan her kanal için tanımlayıcı fotoğraflar ekleyerek soğuk noktaya yerleştirilmiş olan kayıt cihazının belgelendirmesini sağlanır.

Verilerin Değerlendirilmesi

Bütün veriler toplandıktan sonra bu verileri proses karakteristikleri bakımından gözlemlemesi gerekir. Sıcaklık analizi yapılırken, yük sıcaklık ölçüm değişikliklerinin 2 °C’den duvar sıcaklık değişimlerinin de 5 °C’den fazla olmaması önerilir.

Bağıl nem oranı bakımından kayıt cihazları arasındaki farkın, 40 ila 85%RH arasındaki değerler arasında çalışılırken 20%’den fazla olmamalıdır.

Limit raporu, belirlenen kriterde işleyen proses süresinin değerlendirmesi yapılır.

Raporlar, kayıt cihazlarının taşıyıcı üzerindeki konumlarını ve konumlarının açıklayıcı resimlerini de içerir.

-ETO Mikrobiyolojik Değerlendirilmesi

Sterilizasyonun tüm döngüleri için kullanılan mikrobiyolojik indikatörlerin mikrobiyolojik değerlendirilmesi yapılmaktadır.

-ETO Kalıntı Testi

Tam döngü sterilizasyon sonucunda steril edilen ürün üzerinde ETO kalıntı analizi (Etilen Oksit, Etilen Klorhidrin ve Etilen Glikol) yapılmaktadır. ETO kalıntı testi sonuçları ISO 10993-7 standardında verilen sınırın altında olmalıdır.

– Sterilite Testi (Tıbbi Cihazlar, İlaçlar, Gamma Radyasyonu ile Steril Edilmiş Ürünler, Biyolojik Yük Tayini)